Bouwen met mycelium

Door: Viveka van de Vliet | 15-07-2020

Regisseur, acteur en conceptontwikkelaar Lucas de Man en beeldhouwer en scenograaf Pascal Leboucq van Stichting Nieuwe Helden, ontwikkelden een creatief concept dat de potentie van mycelium als isolerend bouwmateriaal laat zien.

Bouwmateriaal mycelium, netwerk van schimmeldraden

Biobased materialen worden nog niet veel toegepast in de bouw en dat geldt dus ook voor mycelium, een netwerk van schimmeldraden waaruit paddenstoelen groeien. Nu de roep om een meer biobased en circulaire economie steeds groter wordt, vragen maatschappelijke opgaven als klimaatverandering, CO2-uitstoot en schaarste van fossiele grondstoffen om nieuwe, duurzame oplossingen. Mycelium zou heel goed een van die antwoorden kunnen zijn vanwege de enorme potentie: het materiaal is allereerst een van de meest milieuvriendelijke materialen die er bestaat. Voorts is het licht, sterk, brandvertragend, akoestisch, warmte-isolerend, de ‘carbon footprint’ is negatief, het is snel composteerbaar in tegenstelling tot veel andere biomaterialen, en ook nog eens eindeloos beschikbaar.

Biobased creations

“Die bewustwording groeit gestaag”, zegt Pascal Leboucq van het creatieve bedrijf Stichting Nieuwe Helden. “In onze sector zijn zoveel projecten tijdelijk, de materialen die we gebruiken voor dansvoorstellingen, opera’s, en beurzen, verdwijnen daarna in de vuilnisbak. Dat kreeg ik gewoonweg niet meer aan mijzelf verkocht.” Het bedrijf initieert creatieve projecten met hedendaags thema’s, waarbij wetenschappelijk research en partners en stakeholders uit het veld worden betrokken, om impact bij een breed publiek te verkrijgen. Aan hun bestaande pijlers multidisciplinary storytelling, creative concepts & execution , hebben ze recentelijk een derde tak toegevoegd: biobased creations . En daar verschijnt mycelium ten tonele.

Natuurlijke producten

Leboucq raakte zo’n drie jaar geleden geïnteresseerd in het materiaal toen hij tijdens een Artist in Residence bij de Rabobank research deed naar de herkomst van de bank. Voortgekomen uit de Raiffeisenbank, met zijn wortels in de landbouw, heeft de Rabobank nog altijd klanten in de agricultuur en foodsector. Hij trok het materiaal uit de laboratoriumsfeer en als beeldhouwer bedacht hij vanuit zijn fascinatie voor het sculpturale, een concept voor een myceliumbeeld waar de medewerkers van de bank zelf aan konden bijdragen. Er zijn echter weinig serieuze partijen die al langer met mycelium werken, weet hij. Mediamatic in Amsterdam is er een van, Erik Klarenbeek is een ander. De ontwerper maakte al negen jaar geleden een stoel van mycelium en hij is initiator van het jonge biotechbedrijf Krown. Dat maakt van mycelium hoogwaardige en natuurlijke producten zoals lampen, verpakkingen en akoestische wand- en isolatiepanelen. Daarmee zet de groene pionier de eerste stappen in de transitie naar duurzame manieren om woningen te isoleren.

Growing Pavilion op DDW

“Samen hebben we de stoute schoenen aangetrokken en zijn naar de Dutch Design Foundation (DDF) gestapt”, vertelt Leboucq. “We wilden op een interactieve manier door middel van storytelling het publiek betrekken en een nieuwe manier van denken en bewustwording stimuleren.” Zo zijn de Nieuwe Helden en DDF met partners uit de wereld van design, architectuur, bouw, overheid en onderwijs de uitdaging aangegaan om een iconische structuur te realiseren die bestaat uit zo lokaal mogelijk ingekochte biobased materialen. Het resulteerde in the Growing Pavilion die tien dagen lang op het Ketelhuisplein in Eindhoven stond tijdens de Dutch Design Week 2019. Met dit opmerkelijke ‘theater’ waarbij hout, hennep, mycelium, lisdodde en katoen samen een bijzonder en poëtisch geheel vormen, brachten de makers een ode aan de schoonheid van biobased materialen. En dat niet alleen: ze gebruiken de kracht van het verhalen vertellen, van het scheppen van verbeelding over wat er allemaal mogelijk is. Met name de esthetiek van de grillige en aaibare zwammenstructuur van het mycelium als gevelbedekking springt in het oog. “Het was nooit eerder gedaan, muren maken van mycelium. Het heeft ons twee jaar gekost om die te ontwikkelen”, zegt Leboucq. Voor de gevelpanelen lieten ze in een mal een mix van landbouwafval en het bindende mycelium groeien. Na ongeveer een week is de structuur voldoende gegroeid, aangesterkt, en gedroogd en heb je een stevig, duurzaam en esthetisch plaatmateriaal.

Lees ook:

Mycelium in de bouw

Het product dat nu nog vooral als verpakkingsmateriaal, isolatiemateriaal of als toepassing in interieurarchitectuur wordt gebruikt, is zeer geschikt om verder te ontwikkelen in een architectonische context, weet Leboucq. “Ik zie een groeiend bewustzijn onder aannemers en architecten”, zegt hij. Ook Jan Berbee van het bedrijf Krown wordt steeds vaker benaderd door partijen uit de verpakkingsindustrie, de bouw, en de automotive industrie. “Er is zelfs een partij die een surfplank van mycelium wil maken – en dat kan”, zegt hij. “Ook hebben wij duurzame coatings ontwikkeld om mycelium echt geschikt te maken als gevelmateriaal.” Vooralsnog heeft het bedrijf de eerste twee panden met myceliumpanelen geïsoleerd: de lokalen van een school aan de Speerstraat in Amsterdam, en een pand in Krimpen aan de IJssel, waar eveneens de lichte en isolerende materialen als hennep en lisdodde werden toegepast. Stichting Nieuwe Helden is intussen serieus in gesprek met een aannemer die open staat voor nieuwe biobased materiaaltoepassingen in de bouw. En het Growing Pavilion, dat enorm veel aandacht heeft gekregen in de pers en onder aannemers en architecten, zal verhuizen naar de Floriade Almere 2022 waar het vanaf juni te bewonderen is.

De Nieuwe Helden worden mede-ambassadeur van DDF’s Embassy of Circular & Biobased Building 2020 en 2021 waarbij ze met verschillende partners uit de architectuur en de bouwwereld het project Exploded View gaan ontwikkelen. Zo zal er een eengezinswoning worden gebouwd die volledig uit biobased en circulaire materialen bestaat. Elke kamer wordt vanuit een bepaald thema gematerialiseerd, zoals reststromen van mens en dier, plantaardige producten, bacteriën en funghi. Met krachtige storytelling zullen ze onze verbeelding aanspreken maar ook de toepasbaarheid en kracht van verschillende biobased en circulaire bouwmaterialen aantonen. Vanuit de Embassy wordt in samenwerking met het platform voor circulair ontwerpen en bouwen The New Block van Buro Kade in Eindhoven en verschillende andere partners gewerkt aan een (biobased) materialenbibliotheek op Strijp-S in Eindhoven. De materialen worden in Exploded View toegepast.